Dolaskom jeseni počinje sezona respiratornih infekcija koja traje mjesecima: šmrcanje, kašljanje, grlobolja, temperature. Roditelji i pedijatri priželjkuju rješenje koje bi pomoglo smanjiti učestalost respiratornih infekcija kod djece. Mogu li beta-glukani biti dio rješenja tog problema?
Što su beta-glukani?
Beta-glukani su polisaharidi (dugački nizovi molekula glukoze), a u prirodi ih nalazimo u žitaricama (zob, ječam), kvascima i nekim vrstama gljiva (shiitake, reishi, maitake). Obzirom na izvor iz kojeg su dobijeni, razlikuju se prema razgranatošću molekule, oblikom i veličinom, zbog čega mogu imati različitu biološku aktivnost. Beta-glukani iz žitarica povezuju se sa smanjenjem nivoa holesterola, poboljšanom regulacijom šećerne bolesti tipa 2 i smanjenim kardiovaskularnim rizikom, a beta-glukani iz kvasca i gljiva pokazuju jaču aktivnost na imuni sistem. Za čovjeka beta-glukani nisu probavljivi, te uneseni u organizam putem probavnog sistema, dolaze nepromijenjeni u tanko crijevo gdje se susreću sa ćelijama koje sudjeluju u imunološkom odgovoru (makrofagi). Makrofazi su „čistači organizma“, oni poput PAC-MAN-a prepoznaju „uljeze“ u našem organizmu i potom ih „proždiru“, te tako uklanjaju strane supstance kao što su bakterije i virusi, ali i ćelijski otpad i odumrle ćelije.
Beta glukani i imunost
U tradicionalnoj kineskoj medicini povoljan uticaj različitih vrsta gljiva na zdravlje čovjeka koristi se već hiljadama godina. U modernoj zapadnoj medicini interes za beta-glukane raste od druge polovine dvadesetog vijeka i do danas je objavljeno više od 20.000 studija koje istražuju njihovo djelovanje. Velika većina tih studija su in vitro studije (laboratorijske studije na kulturama ćelija) i one jasno upućuju da beta-glukani djeluju kao nespecifični imunostimulatori, tj. mogu potaknuti aktivnost ćelija koje sudjeluju u urođenoj imunosti, čime se poboljšava njihova spremnost da odreaguju u kontaktu sa stranim molekulama i tako omoguće efektan imunološki odgovor. Postoje i brojne studije na životinjama koje dokazuju da beta-glukani pomažu u odbrani od infekcije. Zadnjih godina su dostupni i rezultati kliničkih studija, od kojih mnoge pokazuju pozitivan efekat beta-glukana na zdravlje ljudi i odbranu od infekcija. Dokazano je da beta-glukani smanjuju rizik postoperativnih infekcija i poboljšavaju klinički tok kod hirurških pacijenata i kod onih sa povredama. Neke studije pokazuju da primjena beta-glukana kroz duži period u zimskom periodu može smanjiti broj infekcija i težinu simptoma prehlade, te poboljšati kvalitetu života.
Zašto su još beta-glukani korisni?
Prehrana bogata beta-glukanima iz žitarica dokazano smanjuje nivo ukupnog i ‘lošeg’ (LDL) holesterola, stabilizuje vrijednost glukoze u krvi nakon obroka, te smanjuje rizik kardiovaskularnih bolesti. Žitarice najbogatije beta-glukanima su zob i ječam. Pročišćeni beta-glukani (npr. lentinan iz shiitake gljiva) u nekim su državama registrovani za intravensku primjenu kao potporna terapija u liječenju malignih bolesti. Dokazano je kako uzimanje preparata beta glukana dobijenih od kvasaca može smanjiti učestalost prehlade i respiratornih infekcija za 25%. Taj je rezultat dobijen poređenjem pacijenata podijeljenih u dvije grupe – jedna je grupa dobijala placebo, a druga dodatak prehrani od 900 mg beta glukana na dan. Pacijenti koji su se prehladili uprkos uzimanju beta glukana svejedno su prošli bolje, jer je kod njih prehlada bila kraća i slabijih simptoma. To potvrđuju i rezultati brojnih drugih istraživanja. Sličan efekat ima i na oboljele od gripe – olakšava simptome i skraćuje tok bolesti. Prema najnovijim istraživanjima, beta glukan može uticati i na manji broj oboljenja te na smanjenu smrtnost od gripe.
Dijabetes
Šećerna bolest je hronična bolest karakterisana povećanim nivoom glukoze u krvi, koja vremenom dovodi do komplikacija. Neke od tih komplikacija su: poremećaj u metabolizmu masti i debljanje, povećana sklonost infekcijama, povećan kardiovaskularni rizik – rizik od srčanog i moždanog infarkta te brojne druge. Kontrolom nivoa šećera u krvi smanjuje se mogućnost pojave komplikacija te se usporava njihovo napredovanje. Da beta glukani mogu pomoći u regulisanju glukoze u krvi, potvrđuje i službena zdravstvena tvrdnja, autorizovana od strane EU. Ta je tvrdnja utemeljena na provedenim naučnim istraživanjima, kojih danas ima preko 100. Rezultati tih istraživanja pokazuju da dovoljnim unosom beta glukana dolazi do boljeg zarastanja rana, bolje regulacije šećera u krvi, a time i manje učestalosti komplikacija. Njihovo dugotrajno uzimanje pokazalo se efektnijim u odnosu na kratkotrajnu upotrebu.
Beta glukan i autoimune bolesti
Iako je potrebno još istraživanja, postavlja se hipoteza da beta glukan aktivacijom imuniteta može modifikovati tok autoimunih bolesti – u kojima tijelo imunološkim sistemom napada samo sebe. Jedna od takvih bolesti je i Kronova. Kronovu bolest karakteriše hronična upala gastrointestinalnog trakta od koje češće obolijevaju stanovnici razvijenih zemalja. Liječenje je doživotno pa se pokušavaju otkriti nove metode kojima bi se ublažio tok bolesti. Dodatni problem stvara i činjenica da nije otkriven tačan uzrok bolesti, već je opšte prihvaćeno mišljenje da se radi o među-djelovanju genetskih faktora i okoline koji dovode do upale. Novije studije pokazuju da upalu pogoršava i disbalans probavnog mikrobioma. Nađeno je da osobe sa Kronovom bolesti u flori probavnog sistema imaju manjak „dobrih“ bakterija i manjak kvasca Saccharomyces cerevisiae. Taj kvasac u nekim istraživanjima pokazuje blagotvoran efekat na smanjenje upalne komponente bolesti. Izolacijom komponenata kvasca otkriveno je da upravo beta glukan iz kvasca igra ključnu ulogu u jačanju zaštitne barijere probavnog trakta i smanjenju upale.
Doziranje Beta glukana
Uzimanje dnevne doze od 900 mg beta glukana iz kvasca dokazano dovodi do smanjenja učestalosti respiratornih infekcija. Većina dodataka prehrani formulisani su kao proizvodi u obliku kapsula od 100-500 mg beta glukana, što bi značilo da treba uzeti 1-3 kapsule dnevno, pola sata prije obroka.
Za odrasle se doza od 1275 mg dnevno smatra maksimalnom, ali u istraživanjima navedenim od strane Evropske agencije za sigurnost hrane navodi se da ni veće doze nemaju značajnih nuspojava.
Kombinovanje sa drugim preparatima
Studije su pokazale da kombinacija proizvoda sa beta glukanima i vitaminom C bolje stimuliše imunološki sistem u odnosu na korištenje tih preparata samostalno. Dolazi do efikasnije proizvodnje enzima koji organizam brane od štetnog efekta slobodnih radikala i oksidativnog stresa. Sinergijsko djelovanje sa beta glukanom ima i vitamin D. Oba preparata djeluju imunomodulacijski tako što pospješuju djelovanje makrofaga, tj. ćelijskih čistača. To su potvrdila i istraživanja koja pokazuju da je bolji odgovor imunološkog sistema u slučaju kad ih kombinujemo.
Nuspojave – ima li ih uopšte
Većina istraživanja ukazuje da ljudi odlično podnose proizvode sa beta glukanima, te da nema značajnih reakcija i nuspojava pri njihovom uzimanju, što potvrđuje i izvještaj Evropske agencije za sigurnost hrane. Moguće nuspojave su one koje se vežu uz povećan unos vlakana kod pacijenata koji nisu navikli na njihovu učestalu konzumaciju. Radi se o mogućoj pojavi nadutosti, dijareje, konstipacije te abdominalnih grčeva, kratkotrajnog karaktera.
Reference
- Aoe S. Beta-Glucan in Foods and Health Benefits. Nutrients. 27. prosinac 2021.;14(1):96.
- Beta-glucan recognition by the innate immune system – PubMed [Internet].
- Qiao Y, Ye X, Zhong L, Xia C, Zhang L, Yang F, i sur. Yeast β-1,3-glucan production by an outer membrane β-1,6-glucanase: process optimization, structural characterization and immunomodulatory activity. Food Funct. 04. travanj 2022.;13(7):3917–30.
- Auinger A, Riede L, Bothe G, Busch R, Gruenwald J. Yeast (1,3)-(1,6)-beta-glucan helps to maintain the body’s defence against pathogens: a double-blind, randomized, placebo-controlled, multicentric study in healthy subjects. Eur J Nutr. 2013.;52(8):1913–8.
- Fuller R, Moore MV, Lewith G, Stuart BL, Ormiston RV, Fisk HL, i sur. Yeast-derived β-1,3/1,6 glucan, upper respiratory tract infection and innate immunity in older adults. Nutr Burbank Los Angel Cty Calif. 2017.;39–40:30–5.
- Ulbricht C. An evidence-based systematic review of beta-glucan by the natural standard research collaboration. J Diet Suppl. prosinac 2014.;11(4):361–475.
- Dharsono T, Rudnicka K, Wilhelm M, Schoen C. Effects of Yeast (1,3)-(1,6)-Beta-Glucan on Severity of Upper Respiratory Tract Infections: A Double-Blind, Randomized, Placebo-Controlled Study in Healthy Subjects. J Am Coll Nutr. siječanj 2019.;38(1):40–50.
- Zhong K, Liu Z, Lu Y, Xu X. Effects of yeast β-glucans for the prevention and treatment of upper respiratory tract infection in healthy subjects: a systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr. prosinac 2021.;60(8):4175–87.
- Talbott SM, Talbott JA. Baker’s Yeast Beta-Glucan Supplement Reduces Upper Respiratory Symptoms and Improves Mood State in Stressed Women. J Am Coll Nutr [Internet]. 01. kolovoz 2012. [citirano 27. siječanj 2025.]; Dostupno na: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07315724.2012.10720441
- McFarlin BK, Carpenter KC, Davidson T, McFarlin MA. Baker’s yeast beta glucan supplementation increases salivary IgA and decreases cold/flu symptomatic days after intense exercise. J Diet Suppl. rujan 2013.;10(3):171–83.
- Khan N, Tran KA, Chevre R, Locher V, Richter M, Sun S, i sur. β-Glucan reprograms neutrophils to promote disease tolerance against influenza A virus. Nat Immunol. 08. siječanj 2025.;
- Beta glukani- saveznici našeg imunološkog sustava – Pharmeria.hr [Internet].
- Markovina N, Banjari I, Bucevic Popovic V, Jelicic Kadic A, Puljak L. Efficacy and safety of oral and inhalation commercial beta-glucan products: Systematic review of randomized controlled trials. Clin Nutr Edinb Scotl. siječanj 2020.;39(1):40–8.